Калi ласка

21 лютага "Дзень роднай мовы"

21.02.2022

Ранішняя сустрэча з бацькамі

Віртуальнае падарожжа у мінулае

"Ад прадзедаў спакон вякоў мне засталася спадчына"

Квэст-гульня "Ветлівыя словы"

Тэатралізаванае прадстаўленне: "Зайкава хатка"

свернуть

Слухаем і глядзім беларускія народныя казкі разам

Вывучаем родную мову

Как много стран, не похожих друг на друга, есть на земном шаре! Путешествуя по миру, каждый из нас не просто привозит на память красивые безделушки, а старается приобрести национальные сувениры, которые будут напоминать о традициях и культуре чужого края. Даже ненадолго приезжая в другую страну, мы стремимся увидеть местные достопримечательности и побольше узнать об истории государства, познакомиться с иностранным языком или даже заговорить на нём. Когда в нашу страну приезжают зарубежные гости, они тоже с удовольствием увозят на память сувениры из льна и соломки, знакомятся с нашей культурой. Но многие ли из нас могут рассказать о своей стране на родном белорусском языке, познакомить с традициями своего края? К сожалению, совсем немногие.

В настоящее время невозможно представить себе современного образованного человека, который не знал бы истории, традиций своей страны, родного языка. Но, к сожалению, часто юноши и девушки хорошо говорят на иностранных языках, ориентируются в культурных традициях других стран, но про наследие своей страны знают совсем мало, а белорусским языком и вовсе не владеют.

Увлечённость историей родной страны, любовь и уважение к белорусскому языку нужно воспитывать с детства.

Давайте вместе подумаем, как увлечь ребёнка, чтобы ему захотелось выучить родной язык.

Пачынаем размаўляць па-беларуску!

Ветлівасць

Ветлівымі словамі дарослыя і дзеці карыстаюцца амаль штодня. Давайце праверым свае веды і пакажам прыклад ветлівых паводзін дзецям:

Дзякуем

Сардэчна дзякую! Я ўдзячны (удзячна) Вам! Дзякуй за дапамогу! Дзякуй за ўсё!

Просім прабачэння

Прабачце, калі ласка! Я прашу прабачэння! Вельмі шкадую, што нарабіў Вам клопату. Не сярдуйце, так атрымалася. Даруйце, мне вельмі непрыемна.

Радуемся

Вельмі добра! Цудоўна! Выдатна! Вось здорава! Якое шчасце! Вось гэта навіна! Мне вельмі прыемна! Я задаволены (задаволена)! Вы мяне ўзрадавалі! Мне гэта даспадобы! Гэта самая шчаслівая хвіліна ў маім жыцці! Я вельмі рады (рада)!

Жадаем

Жадаю шчасця! Каб Вы здаровы былі і радаваліся! Хай Вас Бог беражэ! Хай Вам шчасціць! Хай будуць здаровы Вашы родныя! Расці дужы (дужая) ды вялікі (вялікая)! Хай здзейсняцца ўсе спадзяванні! Бывайце здаровы, жывіце багата! Добрай дарогі! Хай усё будзе добра! Хай Вам лёс не здрадзіць!

Імёны

Для бацькоў імя сына ці дачкі — самае пяшчотнае і мілагучнае. Кожнае дзіця любіць, каб да яго звярталіся неяк асабліва. Камусьці падабаюцца памяншальныя ласкавыя формы імя, камусьці — толькі поўныя. Дзецям будзе цікава на некалькі хвілін акунуцца ў мінулае нашай краіны і даведацца, якія імёны існавалі раней на Беларусі.

Кнігі на беларускай мове

«Жыло-было Воблачка. Усё цікавіла яго: і адкуль сонейка ўзыходзіць, і куды спаць кладзецца, і чаму неба сіняе, а лес зялёны?» — ці не нагадвае вам гэты казачны персанаж, прыдуманы сучаснай беларускай пісьменніцай Аленай Маслай, нашых цікаўных, няўрымслівых, дасціпных дзяцей?

Кажуць, што найлепшых поспехаў у выхаванні можна дасягнуць тады, калі дзіця не заўважае, што яго выхоўваюць. Гартаючы старонкі цікавай кніжкі, маленькі чытач разам з героямі кнігі непакоіцца і радуецца, сам спрабуе зразумець важныя ўрокі жыцця. Цудоўна, калі дзіця будзе браць іх са старонак кніг на роднай мове! Прачытайце сыну ці дачцэ ўрывак з твора Уладзіміра Дубоўкі «Шануйце ўсё жывое», які ніколі не страціць сваёй актуальнасці:

«Як толькі я сябе помню, бацькі мае і старэйшыя людзі — суседзі — прывучалі нас, малых, шанаваць усё жывое, што вакол нас.

— Не тапчы травіцы, хадзі сцежачкай. Трава вырасце. Яе скосяць — будзе сена кароўкам, каню…

— Не чапай, не ламай гэтага дубочка або сасонкі. З іх вырастуць вялікія дрэвы, яны пойдуць на хату або на шафу…

— Асцярожна рві яблыкі — не паламай, не адвіхні галінку. Дрэва будзе хварэць. На паламаным суку не будзе яблыкаў…»

У многіх сем’ях існуе традыцыя — увечары перад сном бацькі чытаюць дзецям казкі. Часцей чытайце разам з дзецьмі кнігі на беларускай мове. Завітайце ў кнігарню ці бібліятэку, пазнаёмцеся з навінкамі на кніжных паліцах. Вы ведаеце кнігі «Прыгоды Нуліка» і «Я тут жыву» Уладзіміра Ліпскага, «Вандроўка з божымі кароўкамі» і «Першая прыгажуня» Алены Маслы, «Цуда-вуда» Уладзіміра Мазго, кнігі Ніны Галіноўскай, Казіміра Камейшы, Міколы Маляўкі, Анатоля Зэкава і іншыя цудоўныя творы, якія напісаны спецыяльна для маленькіх чытачоў? Цікаўцеся дзіцячай літаратурай на роднай мове!

Паспрабуйце заахвоціць дзяцей да чытання вершаў, казак, апавяданняў, змешчаных на старонках дзіцячых часопісаў. Разам абмяркоўвайце выказаныя ў іх думкі, дапамажыце лепш зразумець прачытанае.

У тэле- і радыёрэпартажах, артыкулах газет і часопісаў, аб’явах у бібліятэках можна пачуць цікавую інфармацыю наконт прэзентацый новых кніг, творчых сустрэч з аўтарамі, іншых культурных мерапрыемстваў. Наведайце з дзецьмі хаця б некаторыя з іх. Аднак, збіраючыся на такую сустрэчу, падрыхтуйце дзіця да яе. Раскажыце, з якім пісьменнікам ладзіцца сустрэча, што чакаеце ад яе. У наш час часцей праводзяцца забаўляльныя мерапрыемствы, і дзіця звычайна не трапляе на сур’ёзныя сустрэчы. Таму бацькам варта растлумачыць дзецям, што, каб быць рознабакова развітай асобай, абавязкова трэба цікавіцца культурнымі падзеямі сучаснага жыцця.

Прыказкі і прымаўкі

Хоць, можа, у штодзённым жыцці мы рэдка размаўляем па-беларуску, але часта прыгадваем вядомыя прыказкі і прымаўкі, якія дапамагаюць выказаць свае адносіны да сітуацыі. Прыказкі надаюць мове выразнасць, дасціпнасць, паэтычнасць. «Хата без кутоў не будуецца, без прымаўкі ні бяседа, ні гутарка не вядзецца» — у прыказках мала слоў, але ў іх закладзена народная мудрасць. Трапныя выслоўі назапашваюцца ў нашай памяці на працягу ўсяго жыцця. Мы чуем і запамінаем іх з размоў, слухаючы казкі, песні, паданні. Усім знаёмая сітуацыя: дзіця мые посуд, раптам талерка выслізвае з рук і разбіваецца. Каб супакоіць дзіця, дарослыя прыгадваюць старое павер’е: «Посуд б’ецца на шчасце!»

Без асаблівых намаганняў памяці мы звяртаемся да прыказак і прымавак, каб вывесці правіла, даць ацэнку падзеям, характарыстыку паводзінам людзей. Як растлумачыць дзецям, што такое любоў і павага да бацькоў, як трэба ставицца да людзей, дзе знайсці даступныя ўзросту прыклады? Прапануйце малым некалькі прыказак і разам абмяркуйце іх.

Пры сонейку цёпла, пры мамачцы добра.

Добраму чалавеку жыццё ў радасць, а злому — адно гора.

Не рабі другому, што не люба самому.

У людзей пытай, ды свой розум май.

Прыказкі і прымаўкі не старэюць на працягу стагоддзяў, яны выказваюць агульначалавечую мараль сцісла, у дасканалай мастацкай форме. Крынічным звонам бессмяротнасці роднае мовы назваў Янка Брыль народныя прыказкі і прымаўкі.

Святы

Хто не ведае прыгожую легенду пра папараць-кветку, якая расцвітае ў ноч на Івана Купалу? Пра тое, што чалавек, якому пашчасціць здабыць чароўную кветку, зразумее мову птушак і звяроў, стане багатым і шчаслівым? Ноч гэтая незвычайная, казачная: дрэвы, хмызы і кветкі размаўляюць паміж сабою і нават пераходзяць з месца на месца. Менавіта ў купальскую ноч, згодна з павер’ем, трэба збіраць лекавыя расліны, якія маюць у гэты час асаблівую сілу.

На жаль, сучасныя дзеці дрэнна ведаюць беларускія святы. Пачніце знаёміць малых з народным календаром — расказвайце пра святы, якія захаваліся да нашых дзён. Напрыклад, увесну беларусы святкуюць Вербніцу, або Вербную нядзелю. У гэты вясновы дзень, за тыдзень да Вялікадня, людзі ламаюць галінкі вярбы — дрэва, поўнага магутнай жыццёвай сілы. Вербнай галінкай дакранаюцца да родных і знаёмых (найперш да дзяцей) і прыгаворваюць:

Не я б’ю — вярба б’е.

За тыдзень — Вялікдзень.

Будзь здаровы, як вада,

І багаты, як зямля.

Расці, як вярба,

Як лёд, на ўвесь год!

У бібліятэцы можна знайсці цікавыя кніжкі пра беларускія народныя святы. Разам з дзецьмі прачытайце пра провады зімы — Масленіцу, свята прылёту птушак — Саракі, пра пачатак і заканчэнне жніва — Дажынкі і Зажынкі ды іншыя народныя традыцыі.

Урокі роднай мовы

Вывучэнне мовы, якую не ведаеш, — з’ява не простая. Калі ж бацькі разам з дзецьмі вывучаюць родную мову, поспех абавязкова прыйдзе. Час ад часу можна нават спаборнічаць, хто лепш ведае сваю мову. Напрыклад, паспрабуйце з дапамогай перакладнога слоўніка (а мо і без яго) назваць па-беларуску навакольных птушак, звяроў, кветкі і г. д.

«Вам доўга крочыць праз гады. Не забывайцеся ж, якія Вы пакідаеце сляды», — успамінаюцца радкі з верша Пятруся Броўкі.

Дзіця, якое з маленства шануе традыцыі сваіх продкаў, гаворыць па-беларуску, паважае сваіх бацькоў, пранясе такія адносіны праз усё жыццё. І тады новыя пакаленні маленькіх беларусаў будуць размаўляць на роднай мове.

 

свернуть

Приобщение воспитанников к белорусской национальной культуре

Теоретически в каждом детском саду есть «белорусскоязычные дни». Один день в неделю все должны разговаривать по-белорусски. Практически же это правило часто сводится к нескольким минутам, уделенным в ходе обычных занятий белорусским словам. Хотя присутствуют, конечно, некоторые приятные исключения, но они скорее подтверждают правила, так как завлекают белорусским языком деток лишь воспитатели-энтузиасты, которых немного.

        Белорусский народ выделяется своей оригинальной самобытной культурой, корни которой уходят в далекую языческую, дохристианскую эпоху.

        Белорусская культура – это часть общерусской культуры, её самобытная и полноправная ветвь. Остановимся подробнее на знакомстве воспитанников с белорусским костюмом и национальной кухней.

      Знакомство детей с белорусским костюмом

         Традиционный народный костюм — один из главных элементов этнической культуры белорусов. Считается, что после языка народный костюм является важнейшей этнической приметой. Он ярко отражает характер народа, уровень его духовной и материальной жизни в разные исторические периоды. На формирование белорусского народного костюма оказали влияние многие факторы: природно-географические условия, основные занятия населения, особенности исторического и социально-экономического развития края, формы вероисповедания, торговые и культурные связи с соседями — русскими, украинцами, литовцами, латышами, поляками.

         Характерные черты народного мировоззрения, традиционно сложившиеся этнические и эстетические нормы также повлияли на образ костюма, его композиционное, орнаментальное и колористическое решение. Основные виды одежды, составляющие традиционный костюм белорусов, были известны в 11—12 вв. К концу 19—началу 20 в. сложились ярко выраженные этнические особенности белорусского народного костюма. Для него характерно сохранение многих черт, которые прослеживаются в древних формах одежды, в прямолинейном их крое, бело-красном колорите, полосатом и ромбо-геометрическом декоре, использовании древних технологий изготовления тканей.

          Самобытность белорусского костюма определяют виртуозная разработка деталей, композиционная завершенность, сочетание декоративности и продуманной практичности. Художественный образ костюма усложняли обязательные орнаментальные украшения на рукавах, вороте, фартуке, головных уборах. Белорусский костюм отличается богатством техник оформления. Это и вышивка, и узорное ткачество, и кружево, и аппликация.

           Наиболее распространенными материалами для изготовления белорусской народной одежды до начала 20 века были льняные и шерстяные ткани домашнего изготовления. Для вышивки и узорного ткачества использовались покупные хлопчатобумажные нити красного цвета, которые иногда подкрашивали растительными красителями до желаемого коричневого или бордового оттенка.

          По традиционному народному костюму прочитываются многие стороны жизни его носителей - этническая принадлежность, историческое влияние других народов, семейное и социальное положение. Цветовые предпочтения и особенности орнамента могут рассказать о точном месте изготовления одежды и возрасте ее носителей. Праздничный костюм зачастую таит в себе многие сакральные и обрядовые моменты, является воплощением эстетических представлений народа. В основе единый белорусский костюм имел небольшие местные различия. В нем преобладал белый цвет - естественный цвет льна, из которого изготовлялась основа мужской и женской одежды.

         Ткани для одежды изготавливались в домашних условиях. Самым распространенным сырьем для ткани были лен и шерсть. Для окраски пряжи использовались натуральные красители (настои трав, коры, листьев деревьев, болотной руды).

Знакомство с национальной кухней белорусов

       Белорусская кухня, с одной стороны, продолжала сохранять близость к кухням окружающих белорусов славянских народов - русских, украинцев, поляков, а с другой стороны, - испытала известное влияние кухонь своих неславянских соседей – литовцев и латышей. Кроме того, кулинарное искусство в восточной и западной частях Белоруссии, долгое время изолированных друг от друга, развивалось неодинаково, подвергалось разному влиянию. Все это мешало закреплению уже сложившихся специфических черт белорусской кухни, тормозило разработку национальных кулинарных приемов и отдельных блюд, свойственных только белорусской кухне.

       Часто используются в белорусской кухне различные виды "черной муки" - овсяной, ржаной, ячменной, гречневой и гороховой, причем для хлеба в Белоруссии шла ржаная мука, а для всех других мучных изделий - овсяная.

         Другой особенностью использования муки является весьма частое смешивание различных видов муки, подмес к какому-либо основному виду муки (ржаной, овсяной) - ячменной, гречневой или пшеничной, гороховой.

        Из овощей наиболее характерны для белорусской кухни капуста, горох, бобы, морковь и, конечно, картофель - последнему принадлежит особое место.

       Действительно, для белорусской кухни характерно не только то, что она знает около двух с половиной десятков блюд из картофеля, каждое из которых непохоже на другое, но и то, что эти блюда прочно закрепились в меню, составляют обязательную, непременную, существенную часть национального стола.

        Природно-географические условия Беларуси способствовали широкому использованию таких продуктов, как грибы, лесные ягоды и травы (сныть, щавель), яблоки, груши, речная рыба, раки, молоко, творог, сметана.

       Что касается молочных блюд, то чисто молочных блюд в белорусской кухне нет, но зато разнообразные производные молока (творог, сметана, сыворотка, масло) используются как обязательные добавки - "забелки", "закрась" и "вологи" - во многие блюда, в состав которых входят мука, картофель, овощи или грибы. Употребление и приготовление мяса в белорусской кухне тоже имеют ряд особенностей.

         Употребление свиного сала, свинины роднит белорусскую кухню с украинской. Однако сало в Белоруссии едят почти исключительно зимой, слабо посоленное, обязательно с кожным слоем. Едят его с картофелем, вприкуску, оно играет как бы роль мяса. Из домашней птицы предпочитают гуся, также в запеченном виде.

        Излюбленными кулинарными приемами тепловой обработки являются в Беларуси запекание, отваривание, томление, тушение.

          Что касается чисто вкусовых качеств блюд белорусской кухни, то они весьма высоки, особенно если их употребляют свежеприготовленными, горячими - "с пылу с жару", а не остывшими и тем более разогретыми.

свернуть

Абрады і звычаі беларусаў

 

Абрады і звычаі беларусаў — сукупнасць устаноўленых звычаем дзеянняў, звязаных з выкананнем рэлігійных пачаткаў або з бытавымі традыцыямі беларусаў. Абрадавыя святы жылі на тэрыторыі Беларусі доўгі час. Абрадамі адзначаліся пачатак сяўбы, збор ўраджаю, прыход вясны.

 

Гуканне вясны

Изображение

Пасля рэвалюцыі гэты абрад ўспаміналі не часта, але цяпер адзначаецца ен у Беларусі даволі шырока — звычайна ў Дабравешчанне (7 красавіка). Кажуць, што «на Мацея дарога пацее, на Саракі дрэвы адпускаюцца, на Аляксея рыба хвастом лед ламае, а на Дабравешчанне бусел прылятае». Ну а «бусел прыляцеў — вясна будзе». Бусел — птушка ў беларусаў няпростая. У гаспадароў, чый двор ен облюбует, год павінен быць удалым. Забіць пасланца вясны або зруйнаваць яго гняздо лічылася вялікім грахом. Клічуць вясну дзяўчаты. Яны збіраюцца разам звычайна на якім-небудзь ўзвышаным месцы за вескай або на высокім беразе ракі, сцелюць салому і, сеўшы кружком, спяваюць з вечара да ночы песні-вяснянкі:

Вясна-красна, што нам вынесла?

Нам вынесла саху—барану,

Старым бабам пасядзеннечка,

Маладзіцам кросенкі ткаці,

А дзяўчаткам ды і пагуляці.

Дзе-нідзе на Магілеўшчыне дзяўчаты, убачыўшы ляцяць буслоў, залазілі на дахі хат і спявалі там вяснянкі, заканчваючы кожны куплет заклікам «гу!».

Слава Богу,

Што вясна прыйшла!

Я, маладая, каля жыта пайшла.

Расці, жыта, караністае,

Караністае, лапушыстае,

Каб пад неба закачалася,

Каб я, маладая, нажалася

І снапочкаў нанасілася!

З надыходам вечара запальвалі вогнішча і спявалі каля яго, водзячы карагод. Відавочца гэтага свята ў Гомельскім павеце ў 1880-х гадах этнограф Зінаіда Радчанка ўспамінала: Дзяўчаты збіраюцца ўвечары па заканчэнні сваіх работ і становяцца групамі на беразе ракі, а калі няма ракі ці возера, то за вескай, на пляцоўцы, часам ж на большасць прысутных. Гэтыя групы ўсталеўваюцца на далекай адлегласці адна ад другой; калі адна група скончыць свой куплет і ледзь суціхае яе апошняя нота, тады ў аддаленні іншая група працягвае свой куплет". Далей этнограф заўважае: «Вяснянкі адрозніваюцца ад усіх іншых песень са сваім прыпевам, накшталт гукання (у сярэдзіне песні), што гучыць вельмі прыгожа, калі песня раздаецца ў лесе, праляціць па вясновым разліве і адгукнецца далекім рэхам. Ці Не паказвае гэта на вельмі старадаўняе паходжанне вяснянак?»

 

 

К. Крыжановский. Прощёный день в крестьянской семье. XIX в.

Изображение

Свята масленіцы

Свята масленіцы ў некаторых месцах Беларусі называюць яшчэ і масленкой, сырницей. Скандынаўскі вандроўнік Паўль Одеборн, які наведаў славян у XVI ст., пісаў: «Масленіца названая так таму, што ў працяг гэтай тыдня людзям дазваляецца есці каровіна масла, а ў посныя дні яны ўжываюць чорнае. У гэты час у рускіх амаль бесперапынна працягваецца абжорства і п'янства; яны пякуць паштэты, то есць аладкі і бліны з алею і яек, зазываюць да сябе гасцей і ўпіваюцца медам, півам і водкою да ўпаду і да бяспамяцтва». У адрозненне ад усходніх рускіх зямель масленіца на Беларусі была даволі сціплым святам, без асаблівых гулянняў і свавольства. Беларусы не рабілі зімовых горак для катанья, не палілі пудзілаў, олицетворявших масленіцу, не каталіся на конях. Ды і бліны, як сімвал масленіцы, прыйшлі да іх толькі ў канцы XIX ст., хоць пра іх гаворыцца ўжо ў кнігах Святога Пісання. Апошняя нядзеля масленіцы называюць даравальнай: людзі як бы адпускаюць адзін аднаму грахі, просяць прабачэння ў блізкіх. Святкаваць масленіцу пачынаюць у чацвер, выгнаўшы папярэдне гарэлкі.Пякуць тоўстыя бліны, ступню якіх гаспадар разразае крыж-накрыж. Бліны мачаюць у тварог з разагрэтым каровіным маслам. У больш багатых хатах падаюць на стол верашчаку — гэта кавалачкі смажанай свініны і каўбасы, рабрынкі з мясам. Запраўляецца яна мукой у тлушча. Часам з свіных ножак, вушэй робіцца квашаніна. У нядзелю, калі масленіца канчаецца, ядуць толькі малочнае: масла, сыр, тварог з малаком. У гэтыя дні асабліва старанна мыюць і чысцяць посуд, а калі-то ў панядзелак яшчэ і бялілі печ, старанна прыбіралі ў хаце. Хлопцы і дзяўчаты вешалі на дваровыя вароты або на ўваход у гумно імправізаваныя арэлі (гойданки). Хістаючыся, спявалі песні:

Ды ў нас сення масленіца!

Ды вылецела ластавіца!

«Ды што ж ты нам вынесла?»

З кашоў жыта вытрасла,

Усе жыта-пшаніцу,

На ўсякую пашніцу!

Але канчаецца тыдзень, канчаецца і масленіца. У панядзелак ўжо вялікі пост. Масленіцу ўспамінаюць народнымі прымаўкамі: «Масленка з блінамі з грыбамі. Масленіца — палізуха: сыр і масла полизала. Пілі на масленіцу, а круціла на Радаўніцу».

 

Пасха (Вялікдзень)

Пасхальная открытка начала XX века

Изображение

Тыдзень перад Вялікаднем называецца вербным тыднем. Кожны з сям'і стараўся ўстаць крыху раней і прыгатаванымі галінкамі вярбы будзіць астатніх, прыгаворваючы: «Не я б'ю, вярба б'е е, за тыдзень вялікдзень» (Не я б'ю, вярба б'е, праз тыдзень вялікдзень). Вербою ж выганялі кароў пасвіцца. Як і грамнічныя свечкі, вярба займала не апошняе месца ў жыцці беларускага селяніна. З пачаткам тыдня ўсе адпраўляліся ў царкву, каб вербу асвяціць. Прычым некаторыя неслі ці ледзь не цэлыя пукі. Якія ж чароўныя ўласцівасці прызнаваліся за асвячонай у гэтыя дні вярбой? Па-першае, гаспадар адразу ж з'ядаў адну пупырышку — каб летам засцерагчыся ад маланкі. Затым, прыйшоўшы з царквы, ен сцябаў вербны дубчыкам кожнага члена сям'і, кажучы: «Вярба б'е крыж да слез, не я б'ю, вярба б'е, няхай на здароўе жыве!». Тое ж самае рабілі і з ім. Потым ен абыходзіў гаспадарчыя прыбудовы, утыкаючы ў шчыліну кожнай дубчык, сцебаючы легенька па тры разы скаціну. З іншым дубчыкам абыходзіў агарод, поле, зноў жа па тры разы сцебаючы ў розных месцах і ўтыкаючы пасля дубчык у зямлю. Тое ж рабілі на могілках на магіле сваякоў. Тыя галінкі, што засталіся, захоўваліся да будучай вербніцы і толькі тады спальваліся ў нядзелю перад вялікаднем. Але заўседы гэты пучок быў пад рукой — у чырвоным куце бажніцы. Пры навальніцы яго ставілі на акно, каб адвесці маланку. Калі нехта хварэў, абкурвалі хворага вярбой, а патоўчанай галінкай пасыпалі раны. Калі даводзілася перабірацца ў новы дом, вербный пучок дзялілі напалову і адну частку пакідалі. У першую сераду пасля вербніцы мылі ў хатах усе драўляныя рэчы — інакш стануць гніць. У чацвер перад вялікаднем ўсе ішлі ў лазню. Гэты чацвер так і зваўся ў народзе, чысты. З даўніх часоў — гэта свята сустрэчы цяпла, сонечных дзен. Потым ужо ен зліўся з царкоўным святам Уваскрэсення Хрыстова, ці Вялікадня. На Беларусі яго ў асноўным называюць Вялікдзень, часам вялічка, у залежнасці ад календара прыпадае на розныя дні — паміж 4 красавіка і 8 траўня. Напярэдадні нічога нельга было рабіць, інакш год пройдзе без карысці. Лічылася, што з гэтага дня да Узнясенне Хрыстова па зямлі блукаюць Хрыстос з апосталамі ў выглядзе жабракоў, узнагароджваючы добрых людзей і асуджаючы дрэнных. У беларускіх весках лічылі, што ў гэты дзень «сонца гуляе», гэта значыць, пераліваецца. Моладзь хадзіла на пагоркі, падымалася на званіцу, каб убачыць узыход, ладзіла арэлі, вадзіла карагоды. Абавязкова напярэдадні пяклі пасху — высокі круглы хлеб з пшанічнай мукі, на версе яго выкладвалі з тэсту крыж. Тыя, што засталіся скарынкі потым сушылі, таўклі і клалі ў гарэлку — гэта оберагала ад нячыстай сілы. Сімвалам свята былі яйкі. Іх адварвалі ў цыбулевым шалупінні, потым асвячалі ў царкве. Свянцонае яйка, прыйшоўшы дадому, клалі ў ваду, гэтай вадой пасля мыліся, а дзяўчаты яйкам прасавалі твар, каб быць прыгожымі. Вельмі любілі ў гэтыя дні гуляць у біткі — чые яйка мацнейшае — і катаць яйкі: скаціўшыся з грудка, яйка стукалась аб чые-небудзь і гуляючы забіраў яго. У першы велікодны вечар па весках пад вокнамі спявалі велікодныя (валачобныя) песні. Песеннікаў называлі валачобнікамі, а запевал - пачынальнікамі. Першая песня звычайна адрасавалася гаспадару і гаспадыні, у ей усхваляецца парадак у хаце, дастатак, згадваюць, што святы Юр'я (Георгій) запасяць ім кароў, святы Мікола — коней, святы Ілля — ураджай. Пасля кожнага куплета ўсклікалі: «Хрыстос уваскрэс!». Такія песні падобныя на загаворы:

А дай жа, Божа, на таку умалот,

На таку умалот, у жорнах намол,

У жорнах намол, у дежи падыход,

У дзяжы - падыход, у печы маладняк...

З валачобнікамі хадзіў музыкант з гармонікам або з дудой, мехоноша з вялікім мяшком, куды ен складваў падарункі. А давалі ў кожнай хаце пяток яек, кавалак пірага, сыру, сала. Часам клікалі ў хату выпіць гарэлкі.

Ой, не шум шуміць, не дуброванька,

Зялена травіца-мураўка,

То ідуць, гудут валачобнікі.

Ай ты спіш-ляжыш, ласкавы пане,

Ласкавы пане, пане Іване?

Калі спіш-ляжыш, так Бог з табой,

А не спіш-ляжыш — гавары з намі.

Падыдзі да акна, паглядзі на двор,

А што на тваім двары на прыроду...

Далей ідуць пажаданні шчасця, багацця, здароўя і добрага ўраджаю. Заканчваецца песня так: Валачобнікі — не дакучнікі,

Не часта ходзяць, не дакучаюць,

У гэты гадочак — адзін разочак.

Не дакучаюць, не вымагаюць:

Пачынальніку — сорак яечкаў,

А памагальнічкам — па дзесятачку,

А музыку — на кварту гарэлачкі,

Кварту гарэлачкі, злоты на боты.

А мехоноше худая доля,

Ласкавы пане, пане Іване,

Ці чуеш нашу песеньку,

Песеньку валачобную?

Ці адары, або запрасі,

Не можам стаяць, ножанькі баляць,

Ветрык вее, ножанькш млеюць,

А дожджык пойдзе — усіх абліе.

А ў збанку-глячку на правым бачку

Варта гарэлачка, дужа моцная.

Дзень добры таму, хто у гэтым даму!

Потым валачобнікі садзіліся дзе-небудзь у гумне і дзялілі здабычу. Звычай хадзіць з валачобнымі песнямі знік да канца XIX ст. На Міншчыне ў гэтыя дні на ігрышчах скакалі танцы — мяцеліцу і завейницу. Там жа існавала легенда, якая падкрэслівала асаблівы характар свята:

Ідучы з мястэчка Рэчкі ў фальварак Орпы, можна было бачыць ля дарогі невялікае возера. Кажуць, што на гэтым месцы стаяла карчма, у якой сабраўся народ на ігрышча, між тым як трэба было ісці да усяночнай перад вялікаднем, Раптам зямля раскрылася і паглынула карчму і людзей. Непадалек ад Нясвіжа ў полі ляжалі тры вялікіх каменя, адзін з якіх нагадваў чалавека. Былі гэтыя месцы ўладаннем князя Радзівіла, чалавека жорсткага і бязлітаснага, выганяўшага людзей працаваць і ў святы. Вось падышоў Вялікдзень. Снег сышоў, можна араць. І загадвае войт выходзіць у поле, а хто не выйдзе, таму пагражае ўсялякімі карамі. Такі загад князя. Плачуць людзі. На поле выйшлі, але ніхто не працуе — грэх. Бегае войт, лупіць небаракаў пугай. Прыехаў сам князь. Тут войт зусім ўзбеляніўся, пану дагадзіць хоча. Людзі яму ў адказ: — Калі такі разумны, сам паспрабуй. Войт, жадаючы паказаць сябе перад князем, схапіўся за саху і пагнаў баразну. Але не паспеў зрабіць і дзесяці крокаў, як пачуўся гром нябесны — і войт з валамі скамянелі. Так і стаяць яны да Страшнага суда.

 

БЕЛАРУСКIЯ СВЯТЫ

           Святы - сукупнасць звычаяў і абрадаў. Узніклі ў першабытнам грамадстве. Былі звязаны з каляндарным (гуканне выясны, грамніцы) ці зямельнымі цыкламі. Падзяляюцца на рэлігійныя, сінкрэтычныя і безрэлігійныя. Рэлігійныя святы - царкоўныя, у прыватрасці хрысціянскія (раство Хрыстова). Сінкрэтычнымі святамі (мелі рэлігійныя і безрэлігійныя элементы) былі традыцыйныя каляндарная народныя святы (каляды, масленіца, купалле і інш.). Да безрэлігійнай часткі народных свят належылі шматлікія гульні, асабліва на каляды, масленіцу, купалле. У час народных свят спявалі народна-каляндарныя і сямейныя песні, выконвалі творы народнай харэаграфіі. У народна-каляндарных святах, асабліва ў калядах, ёсць элемент Народнага тэатра, а рэлігійныя элементы звязаны са старажытна абрадавымі дзеяннямі. Значная частка рэлігійных элементаў з'явілася пад уплывам царквы, якая да народных свят прымыкоўвала хрысціянскія (да каляд раство Хрыстова, да валачобнага свята - Вялікдзень, да купалля - свята Іаана Прадцеча). У другой палове 19 ст.- пачатку 20 ст. роля рэлігійных элементаў у народных святах паступова змяншалася. Некаторыя з іх, асабліва старыя абрадавыя дзеянні, сталі безрэлігійнымі тэатралізаванымі дзеяннямі, святочнай забавай.

Изображение

Стрэчанне ці грамніцы - гуканне вясны.

Гэтае свята ўвабрала ў сябе вобраз зімы і лета ў песенных гуртах, якія спрачаюцца паміж сабой песнямі.

Масленка.

 Святкуецца на восьмы дзень перад Вялікаднем. Гэта свята пачыналіся запускі, якія заканчвалі калядны мясаед.

                                                                           Гуканне вясны. 

Гэтае свята характэрна для Усходней Беларусі. Як і масленкавыя абрады песні і карагоды адбываліся на горках, бо так было бліжэй да неба. Кульмінацыя гэтага свята дасягалася 7 красавіка, калі адбываліся непасрэдна рытуальныя дзеянні і працягваліся да таго моманту, як узаруць поле.

Саракі.

 Свята прыпадае на 22 сакавіка. Яно адзначае дзень веснавого раўнадзенства. 3 гэтым святам канчаткова прыходзіць вясна.

Камаедзіца.

 Гэтае свята прыйшло з глыбокай старажытнасці. Адзначаецца перад Звесткаваннем. На гэта свята пакланяліся мядзведзю.

Вялікдзень.

Гэтае свята лічыцца найвялікшым каляндарным святам. Яно складае выключную адметнасць, самабытнасць беларускага абрадава-святочнага каляндара.На гэта свята сутракалі Новы Год па сонечнаму календару. Святкавалася ў дзень вяснавога раўнадзенства. Потым стала перасоўным ад 4 красавіка да 8 мая. Апошняя нядзеля перад святам была Вербная нядзеля. У царкву заносілі галінкі вярбы, якія асвяшчалі святой вадой. Потым прынасілі дамоў і з'ядалі па аднаму пухірку, каб абараніцца ад маланкі, а рэшткі вярбы захоўвалі да наступнай Вербніцы.

Наўскі Вялікдзнь.

Адзначаўся ў чысты чацвер, як частка агульнакаляндарнай традыцыі ўшанавання дзядоў. Гэтае свята больш вядома пад назвай Радауніца свята ўшанавання памерлых.

Юр'я.

Свята адзначалася 5 траўня. На ім ушаноўвалі сімвал парадку, вясны, росквіту прыроды. На лузе дзяўчаты выбіралі самую прыгожую, апраналі яе русалкай і надзявалі ёй вянок, вадзілі вакол яе карагоды і спявалі. На гэтае свята існуе шмат прыказак, прыкмет. Вось адна з іх:" Як дождж на Юр'я, то будзе хлеб у дурня."

Зялёныя святкі.

Свята найвышейшага росквіту прыроды. Вядома пад назвай Сёмухі, Тройцы. Святкуецца гэтае свята на семым і восьмым тыдні пасля Вялікадня. Гэтае свята з'яўляецца гімнам маці-прыродзе.

Купалле. 

Святкуецца з 6 на 7 ліпеня. Гэтае свята насычана прыгожымі язычніцкімі звычаямі і святкуецца ў гонар летняга сонца звароту. Сутнасць гэтага свята засталася некранутай да нашых дзён. Увасабленнем былі ачышчальныя вогнішчы, ачалавечаны вобраз жанчыны Купалы і нават яго дочкі.

Жніво. 

Гэтае свята з'яўляецца самым працяглым комплексам рытуалаў. Пачынала святкавацца ад 12 ліпеня да 27 верасня. Жніўныя абрады складалі аснову самай цяжкай працоўнай дзеі.

Пакровы.

Адзначалісы ад 14 кастрычніка да 27 кастрычніка. На гэтае свята размярковываліся дні паміж дзяўчатамі, а 27 кастрычніка па надвор'ю меркавалі аб характары будучай жонкі, і называлі гэты час Дзівочым летам. На гэтае свята ў прыродзе адбываўся пераломны момант ад лета да зімы. "Прыйшла Пакрова і пытае, ці да зімы гатова." Пачынаючы з гэтага свята, моладзь пачынала збірацца на вячоркі, а хатнія справы спраўляліся з песнямі.

Дзяды.

Кожны дзень тыдня меў сваё значэнне. Так субота мела быць днём ушанавання дзядоў, усіх памерлых. У гэты дзень кожны павінен быў успомніць лепшыя рысы прашчураў, аддаць ім належную павагу.

Зімовыя святкі.

 Пачыналіся посля постнай куцці (6 студзеня) і завяршаліся да Вадахрышча (19 студзеня). На гэтае свята адбываліся сапраўдныя тэатралізаваныя беларускія народныя карнавалы.Пачыналіся зімовыя святкі з Каляд (7 студзеня), якія былі ў гонар зімоваго сонцазвароту і каляднага месаеду пасля Піліпаўскага посту. На гэты язычніцкі абрад наслаівалася хрысціянскае свята нараджэнне Хрыстова- свята Раства. Неад'емным рытуалам з'яўляецца ўшанаванне продкаў-дзядоў. Гэтаму прысвячалі тры ўрачыста-шанавальныя куцці: перадкалядная посная, багатая- шчодрая і вадзяная. Гэтая дзея цягнулася ад 25 снежня да 2 студзеня.

Изображение

свернуть

Азбука беларускага арнаменту

 

Цікава ведаць!

            Не так даўно, дзяўчатамі з музычнага гурта Shuma быў створаны асветніцкі поп-праект "Бібліятэка беларускіх арнаментаў". Куратарамі праекта сталі Ірына Мазюк, вучоны, фалькларыст, этнограф, кіраўнік і заснавальнік мужчынскай групы народных песень «Кудмень», дырэктар Веткаўскага музея народнай творчасці Галіна Нячаева і Пётр Цалка, загадчык філіяла Веткаўскага музея стараверства і беларускіх традыцый імя Ф.Р.Шклярова.

У інтэрнэт-бібліятэцы сабраны традыцыйныя беларускія арнаменты. Націснуўшы на любы з арнаментаў Вы адразу атрымаеце тлумачэнне яго сэнсу.

Для самых дапытлівых, ніжэй размешчана спасылка на сайт праекта. Гэта сапраўды цікава і павучальна!

http://ornaments.shuma.by/

Фабрыка «Чырвоны харчавік» кладзе ў скрынкі з ласункам «шпаргалкі», у якіх на рускай і англійскай мове растлумачана значэнне ўзораў нацыянальнага арнаменту. «Калька ў скрынцы першапачаткова была звычайнай. Але людзі пачалі пытацца: а што гэтыя ўзоры азначаюць? Тады мы зрабілі на кальцы тлумачэнне. Хацелі данесці, што кожны ўзор - не проста так. Бо не кожны беларус - не кажучы ўжо пра гасцей нашай краіны - ведае аб іх значэнні. А цяпер людзі хочуць пра гэта ведаць! », - сказала прадстаўнік фабрыкі.

Беларускія арнаменты і іх змест

Арнамент,вядома, з'яўляецца распаўсюджанай формай выражэння культуры шмалткіх народаў. Беларускі народны арнамент вельмі разнастайны, каларытны, і вядомы далёка за межамі нашай краіны. Яго вывучэнне пачалося аж з 19 стагоддзя, і працягваецца па сенняшні час. Многія навукоўцы працуюць над ракрыццем сэнсу арнаментаў і іх спалучэнняў, а таксама іх сістэматызацыяй.

Беларускі арнамент можна падзяліць на тры асноўных катэгорыі:

геаметрычны - арнаментыка якога складаецца з прамых ліній, а таксама геаметрычных фігур - прамавугольнікаў, квадратаў, ромбаў і інш;

раслінны - створаны на аснове малюнкаў раслін, лісця, кветак ці пладоў;

жывёльны - які ўключае ў сябе выявы жывёл і птушак.

Першапачаткова арнамент у нашых продкаў сустракаўся на святочнай вопратцы, якая з'яўлялася адлюстраваннем своеасаблівай народнай культуры. Значным можна лічыць выкарыстанне асобных арнаментальных матываў у вырабе вядомых слуцкіх паясоў. І фактычна ўсе рэчы, якія ўпрыгожаны народным беларускім арнаментам, несумненна з'яўляюцца высокамастацкімі творамі.

свернуть

Народныя казкi

Беларуская казка - розуму падказка

 

    Засваенне дзецьмі беларускай мовы  ажыццяўляецца ў спецыфічнай сітуацыі руска-беларускага блізкароднаснага двухмоўя. Для большасці дашкольнікаў першай мовай, на якой яны вучацца гаварыць і думаць, з'яўляецца руская. У той жа час дзеці даволі рана далучаюцца да беларускай мовы, чуючы яе па радыё, тэлебачанні, ад некаторых дарослых і ў дзіцячым садзе, на асобных занятках. 
    Аднак паўнавартасная беларускамоўнае асяродзе ў дашкольнікаў адсутнічае. Больш за тое, дзеці могуць карыстацца рускай мовай нават тады, калі да іх звяртаюцца па-беларуску, ведаючы, што іх разумеюць. Такім чынам, маўленчыя сітуацыі, у якіх аказваюцца дзеці, не ствараюць у іх жыццёвай неабходнасці размаўляць па-беларуску. З іншага боку, стыхійнае авалоданне беларускай мовай прыводзіць да змешвання рускага і беларускага маўлення дзяцей.
Такім чынам, гэта патрабуе спецыфічных падыходаў да навучання дзяцей беларускай мове.

    Творы фальклору сваім зместам і формай найлепшым чынам дапамогуць ў гэтым. Паступова яны ўводзяць малога ў стыхію народнага словы, раскрываюць яго багацце і прыгажосць. З'яўляюцца ўзорам прыгажосці мовыі. Народныя казкі, спрыяюць засваенню ўсіх формаў мовы, якія даюць магчымасць выпрацоўкі ў дзяцей ўласных моўных навыкаў. 

    Зараз дадзеная праблема становіцца яшчэ больш актуальнай.  Недахоп часу ў бацькоў, адсутнасць актывізацыі беларускай мовы з боку бацькоў - прыводзіць да праблем развіцця маўлення дзяцей. На жаль, дзіця больш часу праводзіць за кампутарам, чым у жывым асяроддзі. З прычыны гэтага, творы народнай творчасці практычна не выкарыстоўваюцца нават ў малодшым узросце. Дашкольны ўзрост - гэта перыяд актыўнага засваення дзецьмі гутарковага мовы, станаўлення і развіцця ўсіх бакоў мовы: фанетычнай, лексічнай, граматычнай. Паўнавартаснае валоданне роднай мовай у дашкольным дзяцінстве з'яўляецца неабходнай умовай для разумовага, эстэтычнага, маральнага выхавання дзяцей. Чым раней дзеці чуюць беларускую мову, тым вальней яны будуць  карыстацца ей ў далейшым.

   Але жыццё ў рэчышчы народнай культуры не можа быць навязана бацькам. Яно можа быць толькі вынікам натуральнага выбару кожнага чалавека, які бачыць менавіта ў гэтым карысць для дзяцей і адчувае пульс роднай культуры ў самім сабе..  Дзяцінства немагчыма ўявіць без казкі, таму што слухаць казкі, якія табе расказваюць тата і мама, бабуля ці дзядуля, ці добрая выхавацелька, калі бацькоў няма побач — гэта адно з правоў дзіцяці, запісаных у Канвенцыі аб правах дзіцяці. У ёй сказана, што дзіця мае права на зносіны і на ўвагу, на паўнавартаснае развіццё, на выражэнне сябе, на адпаведную свайму ўзросту і зразумелую ў гэтым узросце інфармацыю, а таксама на вывучэнне культуры свайго народу.
Усё гэта ёсць у казках.
    Казкі вучаць і перасцерагаюць, казкі звязваюць нашых пра-прадзедаў ды пра-прабабуляў з намі. Казкі — гэта ўтульны сямейны вечар, калі клопаты вялікага свету засталіся за сценамі Вашага дому, а Вы і Ваш час належаць толькі Вашым дзецям.
Калі мы гаворым пра Канвенцыю аб правах дзіцяці, у першую чаргу мы думаем пра глабальныя рэчы: пра мір, пра вайну, пра адукацыю, пра ежу, пра жытло і здароўе. Бясспрэчна, гэта вельмі важна. Але Вашая ўвага, Вашыя абдымкі, Вашая сіла і абарона,  Вашая пяшчота і клопат вельмі патрэбныя Вашым дзецям.
    Казкі — гэта цэлы чароўны свет, у якім Вы падарожнічаеце разам, трымаючыся за рукі. Свет, у якім Вашае дзіця можа стаць веліканам і навучыць Вас, дарослага чалавека, чаму-небудзь новаму. Размаўляйце, чытайце казкі сваім дзецям на беларускаяй мове. А мы вам у гэтым дапапожам.

свернуть

Народные традиции воспитания детей в белорусской семье

С давних пор семья рассматривалась как основа воспитания ребенка. Белорусские народные традиции закладывались в крестьянской семье и передавались из поколения в поколение.

Современное дошкольное образование ориентируется также в первую очередь на семью, которая выступает заказчиком развития разных видов, типов, профилей дошкольных учреждений, партнером в воспитательно–образовательном процессе. При этом успешность формирования разносторонне развитой, счастливой личности ребенка зависит от установления взаимодействия в системе «педагог – родители».

«Традиция – то, что перешло от одного поколения к другому, что унаследовано от предшествующих поколений (идеи, взгляды, вкусы, образ действий, обычаи и т. п.»

Традиционно воспитание белорусских детей осуществлялось в многодетной семье. Как отмечает исследователь Л. В. Ракова, большое количество детей было характерным для крестьянской семьи (от 1 до 7). Однако, в силу смертности, чаще в семье было трое детей. Рождение детей в семье было радостью: «Многа дзяцей – многа клопату, але і радасці шмат». Многодетная семья считалась идеальной, ибо благосостояние зависело от того, сколько в ней тружеников. Недаром в песне молодой муж просит жену:

Радзі мне дзевяць сыноў,

А дзесятую дочку…

Сыны будуть поле баранаваць.

А дачка хустачкі ткаць.

Кроме того, стремление иметь много детей было связано еще с тем, что в большой семье легче воспитывать детей. Не случайно народная мудрость гласит: «Адно дзіця – не дзіця, двое дзяцей – палова дзіцяці, трое дзяцей –гэта дзіця».

Семьи, как правило, были многопоколенными. В период феолализма (ХIV – 1–я пол. ХIХ в.) основными формами семьи белорусов были малые (родители и дети) и большие семьи. Большие семьи состояли из нескольких малых. Такие семьи встречались и в ХХ в. Так, по воспоминаниям жительницы деревни Бояры Молодечненского района Н. Л. Казакевич (1926 г. р.) она жила в семье, в которой было 36 человек. Кроме детей и родителей, в семье были бабушка и дедушка, замужние и незамужние тети, дяди, их дети. Система родственных отношений позволяла совсем маленьким детям усваивать первые понятия родства: «отец», «мать», «брат», «сестра», «дедушка», «бабушка», «дядя», «тетя». Кроме того, дети ориентировались и в таких понятиях, как «братавая» (жена мужа), «деверь» (брат мужа), «невестка» (жена сына), «пасестра» (двоюродная сестра).

Белорусский народ отмечает влияние наследственности в становлении личности ребенка, как в физическом, так и моральном. Забота о выборе физически крепкого жениха и невесты, рождении здорового ребенка проходит красной нитью через всю белорусскую народную педагогику. «Сава не народзіць сокала», «Як добрае семя, дык добрае племя», «Які род, такі плод», «І мой бацька такі маўся, і я ў яго ўдаўся», «Ад добрага кораня – добры парастак».

Традиционно воспитание рассматривается как ведущий фактор развития личности. «Разумным дзіця не родзіцца». «Нягоднік не родзіцца, а робіцца». К перевоспитаниюотносились весьма скептично. «З лысага цялятка лысы вол будзе», «Сокала не пераробіш у саву».

Благоприятный семейный микроклимат является традиционно важнейшим условием воспитания детей. Все споры и недоразумения решались только между мужем и женой, не на людях, дети при этом не присутствовали. Родственники при детях старались не обсуждать проступки близких им людей, особенно родителей. Как говорится, не выносили сор из избы.

Кроме того, пример родителей рассматривается как основной метод воспитания. «Дзе ў сям’і лад, там і дзеці добра гадуюцца». «Якая матка, такое і дзіцятка». «Якое дрэва, такі і клін, які бацька, такі і сын».

Воспитание детей – это святая обязанность всех родителей. «Умеў дзіця радзіць, умей і вывучыць». «Твае дзеткі – табе і глядзеці».

Белорусский народ учит, что воспитание не простое дело, это сложный, кропотливый и длительный процесс. «Дзяцей ўзгадаваць не курак пасклікаць». «Што ў маленстве выхаваеш, на тое ў старасці абапрэшся».

Весьма актуальным является традиционный наказ: воспитание детей начинать как можно раньше, с малых лет. «Выхоўвай дзіця як упоперак лаўкі ляжыць». «Гні галінку, пакуль маладзенькая». «Не паслухаў малы, не паслухае і вялікі».

Воспитание в белорусских семьях отличалось строгостью и требовательностью к детям. Большинство придерживалось мнения, что детей нельзя «распускаць», «патакаць ім». «З пестуна нічога не выйдзе». «Малому не панукай, а што трэба дай». «Да пяці год пястуй дзіця, як яечка, з сямі – пасі як авечку, тады выйдзе на чалавечка». Вместе с тем народная мудрость предостерегала от чрезмерной строгости и жестокости в воспитании детей. «Не біце дубцамі – павучайце слаўцамі». «Сілай адабраць можна, а даць – не». «Не біце вяроўкамі, а навучайце гаворкамі».

Считалось, что ласка, теплота, любовь позволят добиться наилучших результатов в воспитании. Близкие люди относились к детям с большой любовью. В народе говорили: «Ласка душу дастане». У белорусов существовала «школа пестования». Мать, бабушка, нянька (сестра, которой исполнилось пять лет) пели ребенку колыбельные песни, убаякивая его, развлекали потешками.

Физические наказания использовались как исключительная мера (битье ремней «спряжкой», прутом «березовой кашей»). Чтобы не покалечить ребенка, остерегались бить по голове, по животу, а также тяжелыми предметами. В народе считалось, что «розга – не навука». Использовались такие методы воспитания, как убеждение, внушение. Кроме того, белорусский народ отличается исключительным терпением, особенно в воспитании маленьких детей. «Не той моцны, хто стрымлівае коней, а хто стрымлівае сябе». Если ребенок ударялся о какой–нибудь предмет (стол, стул и др.) и его надо было успокоить, то этот предмет били и ругали до тех пор, пока ребенок не успокаивался. При этом приговаривали, что «стол плохой, потому что обидел нашего Ванечку». Отвлекаясь от боли, ребенок успокаивался.

В белорусских семьях было принято давать ребенку любую игрушку или предмет, который он требует, только бы он не плакал.

Детей не попрекали без необходимости: «Не крычы, а лепш навучы». При чужих людях вообще не осуждали. Наоборот, нередко можно было наблюдать такие ситуации, когда мать в присутствии посторонних, не близких людей, стремилась похвалить своего ребенка.

Характерной была равная любовь ко всем детям. Белорусский народ считает: «Каторага пальца не урэж, то кожны баліць». Родители любили всех своих детей, но с особой нежностью относились к новорожденным, «немаўляткам» – детям до года, пока они не научались говорить и ходить.

Традиционно основным воспитателем ребенка считалась мать. «Якая матка, такое й дзіцятка». «Ніхто дзецям так не спагадае, як матка радная».

Главной обязанностью матери являлось воспитание детей. «Не тая маці, што нарадзіла, а тая, што ўскарміла». Все мысли и заботы матери были о детях. «Маці сама не з’есць, а дзіце накорміць». «Як дзіця плача, у маткі сэрца з болю скача». Народная мудрость является подтверждением этому: «Пры сонейку цепла, пры маці добра».

С момента рождения дети находились под присмотром матери. Мальчиков она опекала до 14–16 лет, пока они не становились помощниками по хозяйству. С малых лет мать приучала дочку к ведению домашних дел: учила готовить еду, убирать в доме, шить, вязать, ткать и др., тем самым готовила к будущей семейной жизни, выполнению основной функции женщины – материнству.

Сына, как будущего работника, хозяина, главы дома, мать с детства приучала заботиться о других членах семьи, выполнять более тяжелую и сложную работу, принимать самостоятельные решения, проявлять силу духа, физическую крепость.

Вместе с тем, истинным авторитетом в семье по праву являлся отец. Он был главный и полноправный хозяин, главный советчик. Все члены семьи, дети и мать, подчинялись отцу. «Бацькоўскае слова дарэмна не гаворыцца». «Свой бацька насварыцца і пашкадуе». «Хлеба не станець – бацька дастанець».

Отец относился к дочери со строгостью. «Бацька не матуля: не пацалуе і не прытуле». Но по традиции в хороших крепких сельских семьях отец заботился о ней, часто в праздники делал подарки. У дочерей отец воспитывал аккуратность, рассудительность, приветливость, сердечность и деликатность.

С малых лет отец воспитывал сыновей как будущих хозяев и работников. Важнейшими качествами, которые воспитывались у мальчиков были трудолюбие, самостоятельность, ответственность.

В крестьянской семье существовало неписаное правило: «Дети во всем должны подчиняться родителям». В большинстве семей распоряжения родителей, особенно отца, не подлежали обсуждению, выполнение их детьми являлось обязательным. Под присмотром и контролем отца дети находились до вступления в брак.

Авторитет бабушек и дедушек был непререкаемым. Они являлись основателями рода, старшими членами семьи, основателями семейных традиций. К мнению бабушек и дедушек прислушивались. К старшему поколению обращались за советом не только дети, но и все члены семьи. Поучительной в этом отношении является белорусская народная сказка «Стары бацька»: «А сыны ўжо барадатыя часта прыходзяць к старэнькаму бацьку пажупіць пра хаждайства ды папытаць старога: калі і дзе што сеяць, як лепш абрабляць поле, як даглядаць цялятак ды ягнятак. Старэнькі ўсе ім скажа, усяму навучыць».

Народная мудрость гласит: «Паважай старэйшых, бо сам стары будзеш», «Пасадзі на печ дзядулю, і цябе ўнукі пасадзяць», «Што кажа стары на глум – бярэ малады на вум».

Уважительное отношение к старшему поколению проявляли прежде всего сами родители. Так, отца или мать в старости забирали к себе и досматривали, по традиции это был младший сын или старшие дочка и сын.

Бабушки и дедушки передавали не только свой богатый трудовой опыт, но и учили детей моральным заповедям:

– нельзя делать того, что осуждают взрослые,

– нельзя не трудиться, если мать и отец трудятся,

– нельзя требовать того, что мать и отец дать не в силах.

«Бабка–повитуха» считалась одним из главных родственников, даже если она не была связана кровным родством своего восприемника. Она обязательно присутствовала на крестинах, при первом купании ребенка, готовила его к исповеди.

Традиционным был обряд крещения детей. Для этого выбирали крестных, которые наряду с родителями несли всю ответственность за воспитание детей. Крестные родители, были даже важнее кровных родителей, ибо отвечали перед всем родом за воспитание своего крестника. Крестный брал ребенка с собой в церковь, мастерил игрушки, брал на рыбалку, в лес, на сенокос. В свою очередь дети обязаны во всем слушаться своих крестных.

Каждый ребенок обязательно носил крестик. Детей водили на все религиозные праздники в церковь, а у особо верующих и в другие дни. Если ребенок зевал, то ему крестили рот. Молитвам обучали с 4–6 лет. Вначале это был «Отче наш», а затем и более сложные молитвы.

Отношения с соседями чаще всего были доброжелательными. «Бліжняга суседа пасадзі ўперадзе ўсіх». «Бліжні сябра лепш двух дальніх». «Чаго сабе жадаеш, таго і суседу». Детей учили уважительному отношению к соседям, показывая своим примером: «Суседька–лебедка».

У белорусов издревле существовал такой обычай: если дети оставались без родителей, их брали на воспитание в свои семьи родственники, соседи, сельчане. «Хто не любіць чужых дзяцей, той ніколі не ўзгадае ўласных – народжаныя дзеці будуць паміраць у раннім узросце».

Традиционными были формы обращения друг к другу семье. Маленьких детей обычно называли ласково: «А дзіцятачка ты мае роднае», «Мае сонейка», «Мая ластаўка», «Мая кветачка», «Мой сыночак». Использовали в речи уменьшительно–ласкательные суффиксы: Манечка, Степочка и др. В свою очередь дети так обращались к взрослым: «Родна матачка», «Бабулька мая, галубка мая!» и др.

К родителям, бабушкам и дедушкам дети обращались на «вы». Это рассматривалось как знак уважения. «Вы матуля», «Вы тата, татка», «Вы бабуля», «Вы дзядуля».

Считалось, что обращение детей к взрослым на «ты», является проявлением грубости, неуважительного отношения. Кроме того, описывая традиции воспитания в белорусской деревне, Л. В. Ракава пишет о таких правилах культуры общения для детей:

– уступать один другому, если поссорились,

– не жаловаться друг на друга («пабіліся – памірыліся»),

– в присутствии взрослых разговаривать тихо, не кричать,

– не вмешиваться в разговор взрослых,

– если возникает необходимость обратиться с вопросом к взрослому, то необходимо дождаться конца разговора,

– входя в дом или выходя (у чужих людей) закрывать двери тихо, не стучать,

– не размахивать руками во время разговора,

– не разговаривать во время еды,

– здороваться с каждым, даже незнакомым человеком.

Воспитание детей в труде традиционно для белорусов. Нередко роды проходили прямо в поле и, перерезав пуповину серпом, женщина относила младенца домой прямо в подоле, а затем нередко возвращалась, чтобы подоить корову. Новорожденных брали с собой на работу, подвешивали люльку к дереву, занавесив ее от мошкары, время от времени покачивая.

В народе поощрялось раннее приучение детей к труду, считалось, что все должны трудиться. С 5 лет девочки заботились о младших братьях и сестрах, становились няньками, а мальчики с 7 лет пастушками. С малых лет детей приучали к уходу за животными и растениями. Вначале маленькие дети кормили цыплят, ягнят, а постарше телят, жеребят. Почти в каждом деревенском доме держали кошку, была собака. Все это позволяло развивать у детей чувство человечности, проявлять гуманность к окружающим.

В. В. Чечет отмечает такие трудовые традиции белорусов:

– восприятие труда как жизненной необходимости,

– включение в труд в форме игры с 5–6 лет,

– освоение детьми правил ведения сельскохозяйственных работ через характерные для белорусов праздники календарно–обрядового цикла,

– выполнение большинства видов работ совместно с родителями и под их непосредственным наблюдением и руководством.

Труд у белорусов рассматривается как первое, главное направление в воспитательной системе, а также основное средство воспитания детей. «Дзетачка спі, а дзела помні». «Праца не паганіць чалавека, а корміць і поіць». «Без працы не будзе дзецям шчасце». Критерием высоконравственного поведения является добросовестное отношение к труду. «Не той харош, кто прыгож, а той харош, хто для дзела гож». Родители ценили детский труд, терпеливо, с пониманием относились к тем или иным промахам, понимали, что труду необходимо учиться и это дело не одного дня.

Для белорусов характерным является культ предков, ибо после смерти они оставались для детей заступниками и жили в доме в образах духов и домовых. Эта традиция находила отражение в следующем:

– гордость за дела предшественников,

– легенды и воспоминания,

– сохранение семейных реликвий (икон, орудий труда – прялки, веретена, предметов быта – ручников и др.),

– поминание, существовал обычай в честь умершего посадить дерево или давать его имя новорожденным,

– приобщение детей к обряду «Деды», наведывание могил.

Проживая в многопоколенной семье, дети хорошо знали своих предков (место жительства, род занятий, степень родства, чем прославили свой род). Их жизнь была примером для детей.

Воспитание глубокой благодарности родителям – одна из народных традиций в семейном воспитании. «Няма лепшага друга, як родная маці». «Маміна крыло і ў мароз цеплае». «Бацька памрэ, то палавіна сіраты, а як маці памрэ, то цэлая сірата». «Шануй бацьку з маткаю: другіх не знойдзеш». «Добрае дзіця бацькоў думкі адгадвае». «Няма такіх крамачак, дзе б прадавалі мамачак».

У белорусского народа осуждается неблагодарность детей своим родителям. «Датуль матка міла, пакуль ножкі мыла». «Хай таму дзіцятку язык адваліцца, калі на людзях бацьку няславіць». «Як бацькі кормяць дзяцей, то дзеці скачуць, а як бацькі на дзіцячым хлебе, то плачуць». «Хто бацьку шануе, той і дзецям добрую долю гатуе».

Таким образом, сохранение и возрождение народных белорусских традиций воспитания детей в семье, является, на наш взгляд, необходимым. Это позволит обратиться к нашим корням и тем самым обогатить процесс разностороннего развития ребенка. Однако не следует забывать, что именно дошкольное учреждение является инициатором в изучении и использовании современными белорусскими семьями того богатейшего опыта, который достался нам в наследство.

Литература

1. Жлоба, С. П. Народная педагогика Полесья: монография / С. П. Жлоба. – Брест: Изд–во БрГУ,2002. – 328 с.

2. Ожегов, С. И. Словарь русского языка: Ок. 53 000 слов / С. И. Ожегов; Под общ. ред. проф. Л. И. Скворцова. – 24–е изд., испр. – М.: ООО «Издательство «Мир и Образование»,2005. – 1200 с.

3. Работаем по программе «Пралеска»: пособие для педагогов и руководящих кадров учреждений, обеспеч. получение дошкольного образования, с русским языком обучения / Е. А. Панько [и др.]. – Минск: НИО; Аверсэв,2007. – 304 с.

4. Ракава, Л. З гісторыі беларускай сям’і / Л. Ракава // Роднае слова. – 1997. – №6. – С. 172–181.

5. Ракава, Л. В. Традыцыі сямейнага выхавання ў беларускай весцы / Л. В. Ракава. – Мінск: Ураджай, 2000. – 111 с.

6. Чэчат, В. В. Педагогіка сямейнага выхавання (тэарэтыка –метадалагічны аспект) / В. В. Чэчат. – Мінск: Нацыянальны інстытут адукацыі, 1995. – 195 

свернуть

21 лютага - Дзень беларускай мовы

На працягу 11 гадоў кожны народ адзначае 21 лютага Дзень роднай мовы. Першапачаткова з такой ініцыятывай выступіў Бангладэш. Менавіта ў гэтай краіне 21 лютага 1957 года загінулі пяць студэнтаў, якія адстойвалі права навучацца на роднай мове.

     Зараз у нашым рознакаляровым і рознагалосым свеце налічваецца больш за шэсць тысяч моваў. Палова з іх пад пагрозай знікнення. Дзеля захавання моў, якія апынуліся на парозе знікнення, міжнародны фонд UNESCO абвясціў дзень роднай мовы — каб хоць у такі дзень на іх загаварылі, пра іх успомнілі.

     Родная мова шмат не патрабуе. Але калі ўжо назваў яе роднай, калі лічыш яе такой для сябе — павінен жа быць перад ёй хоць нейкі абавязак. Ці хоць часам пра яе думаць. Калі хоць палова з тых сямідзесяці чатырох працэнтаў, якія падчас апошняга перапісу назвалі роднай мовай беларускую, падумае аб яе лёсе — значыць, не ўсё яшчэ страчана. Хоць адзін дзень. Калі будзе яе афіцыйнае міжнароднае свята.

     Калі ты чуеш яе — ці то сучасную літаратурную, ці змешаную "трасянку", або мясцовую дыялектную — ведай, што гэта ўсё яна — наша беларуская мова. Не адварочвайся, а прымі яе, бо яе месца ў тваёй краіне. Нашы бацькі, дзяды і прадзеды нямала зрабілі, каб беларуская мова была прызнаная як роўная сярод іншых моў свету.

      Дык не дай  загінуць ёй, жывой і непаўторнай, “з легендаў і казак” сатканай, “вобразнай, вольнай, пявучай”,  цудоўнай роднай мове.

21 лютага ў свеце адзначаецца Міжнародны дзень роднай мовы.

Ён быў абвешчаны UNESCO 17 лістапада 1999 года.

История праздника

17 ноября 1999 года Генеральная конференция ЮНЕСКО объявила 21 февраля Международным днем родного языка. Первые торжества прошли в 2000 году. Генеральная Ассамблея ООН поддержала инициативу о провозглашении праздника в 2002 году в Резолюции № Α/RES/56/262. Она призвала страны-члены содействовать сохранению и защите языков народов мира.

Дата праздника приурочена памяти о трагедии, которая произошла в Бангладеше 21 февраля 1952 года. Пакистанская полиция расстреляла участников акции, которые выступали за признание бенгальского языка государственным.

Традиции праздника

В этот день устраиваются просветительские лекции, конференции, семинары. Проходят акции по защите государственного языка. В штаб-квартире ЮНЕСКО в Париже и в ее филиалах устраиваются выставки и презентации, которые посвящаются языкам, организуются праздничные концерты. В образовательных учреждениях проходят тематические занятия. Проводятся конкурсы среди знатоков родного языка. В средствах массовой информации публикуются статьи о действующих и исчезающих языках.

Интересные факты

Каждый официальный язык ООН имеет свой праздник. 6 июня отмечается День русского языка, 23 апреля – английского, 12 октября – испанского, 20 марта – французского, 18 декабря – арабского и 20 апреля – китайского. 26 сентября празднуется Европейский день языков, 18 августа – День общего языка.

54% ресурсов Интернета – на английском языке, 6% – на русском.

На Земле существует 7 тысяч языков. Одна из причин их исчезновения – неравномерное распределение по количеству носителей. Язык вымирает, если на нем разговаривает менее 100 тысяч человек.

В 2009 году ЮНЕСКО признала 136 языков на территории России под угрозой исчезновения.

Генеральная Ассамблея ООН провозгласила 2008 год Международным годом языков.

 Пиджин – упрощенная, не родная речь, средство коммуникации между несколькими этническими группами.

Исследователи утверждают, что примитивный протоязык появился 2,3 миллиона лет назад у Homo habilis – высокоразвитых австралопитеков.

История лингвистики началась в V веке до н. э.

свернуть